تشبیه مضمر در شعر سنت‌گرای معاصر، انواع و کارکردهای آن (با تأکید برآثار بهار، شهریار، رهی، سایه و امیری فیروزکوهی)

تشبیه مضمر از همان آغاز شعر فارسی مورد توجه شاعران بوده و انواع مختلفی از آن در دیوان شاعران فارسی­گو به­کاررفته است. هرکدام از شاعران با راه بردن به تشبیهات تازه­ و بی­سابقه­ و ایجاد بهرۀ زیباشناختی مضاعف برای خوانندگان اشعارشان، انواع جدیدی را به آن افزوده­اند. آنان سعی کرده­اند ارتباط میان مشبه و مشبهٌ­به را دورتر سازند تا تشبیه از غرابت و زیبایی بیشتری برخوردار شود. در کتب بلاغی عربی و فارسی تعاریف مختلف و گاه متفاوتی از این نوع تشبیه به دست داده­اند که هیچ­کدام جامع و مانع نیست. ما در این پژوهش برآنیم تا ضمن رسیدن به تعریف تازه­ای از تشبیه مضمر، انواع و مصادیق گوناگون آن را در شعر سنت­گرای معاصر بررسی کرده و به روشنی نشان دهیم. نتایجی که از این کنکاش حاصل می­شود، قابل ملاحظه است و می­تواند در موضوع سبک­شناسی شعر مورد توجه قرار گیرد؛ ملک­الشعراء، بهار، تقریباً به طور متعادل از همه انواع تشبیه مضمر بهره می­گیرد؛ شهریار بیش­تر به نوع «بی­رونق دانستن مشبهٌ­به با وجود مشبه» اهمیت می­دهد؛ هوشنگ ابتهاج، رهی، سایه و امیری «تداعی» را ترجیح می­دهند؛ اتفاقاً این نوع، در اشعار شهریار از درجۀ دوم اهمیت برخوردار است. این نکته علاوه بر اهمیت این نوع از تشبیه مضمر نوعی تأثیر و تأثر را نیز می­رساند. از میان این پنج تن، شهریار بیش­ترین و امیری فیروزکوهی کم­ترین تشبیه مضمر را به کار برده­اند.